Atalaren laburpena

  • Tolestu Zabaldu

    Orokorra

    Tolestu guztia Zabaldu guztia
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 1

    IRAKASKUNTZA GIDA
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 2

    GOMENDATURIKO IRAKURGAIAK
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 3

    IKASTEKO MATERIALAK

    • 3.1. Irratiari buruzko araudia espainiar eta frantziar Estatuetan, EAEn eta Nafarroan:

    • 3.2. Euskal Irratien Historia

      Euskal Irratien historiari buruzko eskema (laburpena).

      Euskal Irratigintzaren Historia (liburua)


    • 3.3. Espainiar estatuko irratien egitura (jabegoaren arabera)

      1. Irrati Publikoak
      2. Estatuko Kate komertzialak
      3. Hirugarren sektoreko irratiak
               
         

    • 3.4. Euskal Herriko Irrati-mapa

      3.4.1. Irrati Publikoak (administrazio batek kudeaturikoak, zuzenki zein zeharka)

      3.4.2. Irrati komertzialak

      • Estatuko Kate komertzialak
        • Unión Radio-Prisa:
          • SER: Uhin Ertainean eta FMn dagoen kate orokorra (gaztelaniaz)
          • 40 Principales: Irratiformula musikala (gaztelaniaz)
          • M 80: Irratiformula musikala (gaztelaniaz)
          • Cadena Dial: Irratiformula musikala (gaztelaniaz)
          • Maxima FM Bilbao.
        • Vocento-Correo: Punto Radio kate orokorra (gaztelaniaz)
        • Onda Cero:
          • Onda Cero: informazio orokorra (gaztelaniaz)
          • Europa FM: irratiformula musikala (gaztelaniaz)
        • COPE-Cadena 100 (gaztelaniaz)
          • COPE: informazio orokorra (gaztelaniaz)
          • Rock FM: irratiformula musikala (gaztelaniaz)
        • Elite FM (gaztelaniaz)
        • Kiss FM (gaztelaniaz)
        • Radio Intereconomía (gaztelaniaz)
        • Radio María: irrati erlijiosoa (gaztelaniaz)
        • Radio Marca (gaztelaniaz)
        • RTV Amistad: irrati erlijiosoa (gaztelaniaz)
        • RKM Radio: irrati erlijiosoa
        • SomosRadio (gaztelaniaz)
        • esRadio Tutera (gaztelaniaz)
        • Unik FM (gaztelaniaz)
        • Bit FM Gipuzkoan eta Nafarroan (gaztelaniaz)
        • Onda Melodia Barakaldo eta Iruñean (gaztelaniaz)
        • Enjoy FM Donostian (gaztelaniaz)
        • Radio Tropical: musika latina (gaztelaniaz)
        • RMC: kirolari buruzko irratia Ipar Euskal Herrian (frantsesez)
        • RTL
          • RTL: irrati orokorra (frantsesez)
          • RTL2: irrati-formula musikala, pop-rock (frantsesez)
          • Fun Radio: irrati-formula musikkala, dance (frantsesez)
        • Groupe Lagardère
        • NRJ: irrati-formula musikala (frantsesez)
        • Cherie FM: irrati-formula musikala (frantsesez)
        • SkyRock: irrati-formula musikala (frantsesez)
        • Sud Radio: irrati orokorra (frantsesez)

      3.4.3. Hirugarren sektoreko irratiak
      3.4.3.1 Irrati komunitarioak eta askeak

      Irrati askeak, komunitarioak, sozialak, elkartekoak, alternatibak... badira errealitate berdina izendatzeko antzeko kontzeptuak, nahiz eta ñabardura batzuk ezberdintzen edo bereizten dituzten:
      · Irrati askearen kontzeptua Hirurogeiko hamarkadan Europan sortu zen komukikazio-mugimenduari dagokio; irrati "askeek" uhinen okupazio askea aldarrikatzen zuten, eta ez zuten estatuek egiten zuren esparru irrati-elektronikoaren banaketa onartzen ezta emititzeko lizentzia administratiborik behar zenik ere... Legalitate horri uko egiteak baimen administratibo edo lizentzia baten lehiatik at kokatu ditu irrati askeak. Hala ere, jarrera zabaldu dute zenbaitetan eta prest agertu dira administrazioak eskainitako tartearen barruan emititzeko (libreki bada ere)
      · Irrati komunitarioaren       kontzeptua ez da askearena bezain mudatzailea, eta sortu den komunitatean erroturiko eta horren zerbitzura dagoen edozein irratia izendatzeko baliagarria litzatete, jabegoa edo kudeaketa-mota kontuan hartu barik.
      AMARC–Asociación Mundial de Radios Comunitarias— delakoaren esanetan honakoa da irrati komunitarioa “radio comunitaria radio rural, radio cooperativa, radio participativa, radio libre, alternativa, popular, educativa. (...)Algunas son musicales, otras militantes y otras musicales y militantes. Algunas estaciones pertenecen a organizaciones sin ánimo de lucro o a cooperativas cuyos miembros constituyen su propia audiencia. Otras pertenecen a estudiantes, universidades, municipalidades, iglesias o sindicatos. Hay estaciones de radio financiadas por donaciones provenientes de su audiencia, por organismos de desarrollointernacional, por medio de la publicidad y por parte de los gobiernos''.
      Unión de Radios Comunitarias de Madrid delakoak irrati sozialak deitzen ditu: “todas aquellas radios sin ánimo de lucro y que son independiente de cualquier institución o entidad económica, política o religiosa”.
      · Irrati asoziatiboak, berriz, jendarte-eragileek edo elkarteek bultzaturiko irratiak dira, baina ez dute beti figura juridiko bera agertzen, eta batzuetan udal irrati, pribatu, komertzial edo kultur irrati moduan sailkatzen dira; horiengandik bereizten dira, ordea, bertan lan egiten duten langile gehienak boluntarioak (soldata gabeko militanteak) direlako, edozein aginte politiko, ekonomiko edo/eta erlijiosotik independenteak direlako eta haien finantzabide nagusia elkartekideen edo herritarren aportazioak direlako (kuotaren bidez edo jaialdien, txoznen edo beste baliabideen bitartez).

      Irrati komunitarioak eta askeak (taula)
      Euskal Irrati askeak (1979-2004)
      Euskal Herriko irrati aske, komunitario eta asoziatiboak Interneten (artikulua, 2009)
      Irrati askeak eta asoziatiboak (artikulua, 2008)

      3.4.4.2. A Kategoriako irratiak (Ipar Euskal Herrian):
      (      Conseil de l'Audiovisuel) CSAk bost kategoriatan edo mailatan banatzen ditu irrati pribatuak: A kategorian tokiko elkarteen irratiak sartzen dira; B kategoriaren barruan tokiko edo herrialdeko irrati-zerbitzu independenteak kokatzen dira, hau da, identifikaturiko programa estatal baten barruan ez daudenak; C kategoria estatuan hedatzeko asmoa duen programa tematikoa eskaintzen duten tokiko edota herrialdeko irrati zerbitzuei dagokie; D kategorian, berriz, estatu-mailako irrati-zerbitzu tematikoak sartzen dira, eta, azkenik, E kategorian, estatuari dagozkion irrati-zerbitzu orokorrak.
      Euskal irratiak A kategoriaren barruan sartuta daude, tokiko irratiak, elkarte-irratiak, emisora kulturalak edota eskolakoak sartzen diren multzoan, alegia. Beraz, 1986ko irailaren 30eko legearen arabera, irrati-adierazpenerako sostengu-fondoetatik (FSERtik6) diru-laguntzak jasotzen dituzte eta, horregatik, publizitate-kopuru mugatua dute; hain zuzen ere, iragarkiek edukien %20 baino tarte txikiagoa hartu behar dute. Horrez gain, tokiko interesei erantzuten dien programazioak lau orduz iraun behar du gutxienez, eta 6:00etatik 22:00etara bitarteko ordutegian kokatu. Gainerako denboran, kanpotiko programazioaz bete dezakete ordutegia, baina horren hornitzailea A kategoriakoa denean soilik aipa daiteke, zerbitzua doan denean, edota erakunde ez-gubernamentalek edo elkarteek kudeatzen dutenean. Era berean, A kategoriako beste irratiekin batera egindako irratsaioak eskaini ahal dituzte emisora horiek.
      • Radio Bonne Humeur
      • Euskal Irratiak
        • Antxeta Irratia
        • Gure Irratia
        • Irulegiko Irratia
        • Xiberuako Botza
      3.4.4.Eskola-irratiak
      Ikastetxe edo hezkuntza-zentru batek kudeaturiko irratiak dira; oso hedadura-eremu txikiagoak, helbide pedagogikoa izan ohi dute. Euskal Herrian asko dira irrati bat kudeatzen duten ikastetxe eta ikastolak, bai uhinetan bai Interneten.

    • 3.5. Irratien sailkapena gaiaren arabera

      3.5.1. Irrati orokorrak

      RNE, Radio France Bleu, Radio Inter, Radio Euskadi, Euskadi Irratia, Radio Vitoria, SER, COPE, Onda Cero, Punto Radio, Radio Intereconomia, esRadio, RTL, Europe1, Sud Radio, Onda Vasca-Herri Irratia, Radio Nervión, Radio Gorbea, Radio 7, Info 7, Arrate Irratia, Bilbo Hiria Irratia, Bizkaia Irratia, Bidebieta Irratia, Bilboko Herri Irratia- Radio Popular de Bilbao, Segura Irratia, Radio Donosti, Euskalerria Irratia, Xorroxin Irratia,

      3.5.2. Irrati tematikoak edo espezializatuak

      Irratien sailkapena tema, tokikotasun eta hizkuntzaren arabera

      3.5.2.1. Irrati musikalak

      3.5.2.1.1 Irrati-formula musikalak,Top 40 bezalako eredua: Gaztea, Le Mouv, 40 Principales, Europa FM, Kiss FM, RTL2, Virgin Radio, NRJ

      3.5.2.1.2. Musika Klasikoari buruzko irratiak: Radio Clasica, France Musique

      3.5.2.1.3. Helduentzako irrati-formula musikalak: Cadena Dial, M80, Onda Melodía, Cherie FM

      3.5.2.1.4. Irrati latinoak: Radio Tropical, Radio Salsabastián, Radio Candela, Radio Caribe

      3.5.2.1.5. Dance, Rock, eta bestelako erritmoak...: Maxima FM, Rock FM, Elite FM, Somos Radio, Bit FM, Unik FM, Enjoy FM, Fun Radio, SkyRock, La Mega, Ttan TTakun, La Explosiva FM, Espiral FM, Radio Bahía, Planet Radio

      3.5.2.2. Informazio-formula: Radio 5 Todonoticias, France Info

      3.5.2.3. Irrati erlijiosoak:

      3.5.3.1. Katolikoak: Radio Maria, Radio Bonne Nouvelle

      3.5.3.2. Beste erlijio kristauak: Lapurdi Irratia, RTV Amistad, RKM Radio

      3.5.2.4. Kirol irratiak: Radio Marca, RMC

      3.5.2.5. Kulturari buruzko irratiak: Radio 3, France Culture, EITB Musika,

      3.5.2.6. Hirugarren adeinekoentzako irratia: Radio Generación

      3.5.2.7. Eskola Irratiak: Lasalle Irratia, Beurko Irratia, Amara Berri Irratia...


    • 3.6.Maiztasun Modulatuko Plan Tekniko Estatala (2006) Hego Euskal Herrian

      2006ko irailaren 1ean Madrilgo Gobernuak agindu zuen Maiztasun Modulatukoirratihedapeneko plangintza estatal berria ezartzen duen dekretua (2006-09-18 BOE). Horren arabera, Hego Euskal Herriari 76 maiztasun berri dagozkie, horietako erdia baino gehiago, 42, Nafarroako Foru Erkidegoari eta beste 34 Euskal Autonomi Erkidegoari.

      Maiztasun horiek honela banatzen dira herriz herri:

      Erkidegoa

      Udalerria

      Maiztasun kopurua

      Nafarroa

      Altsasu

      3

      Nafarroa

      Ameskoa

      4

      Nafarroa

      Baztan

      3

      Nafarroa

      Burguete

      4

      Nafarroa

      Lizarra

      2

      Nafarroa

      Izaba

      3

      Nafarroa

      Leitza

      3

      Nafarroa

      Otxagabia

      4

      Nafarroa

      Iruñea

      2

      Nafarroa

      Peralta

      3

      Nafarroa

      Sangotza

      3

      Nafarroa

      Tafalla

      3

      Nafarroa

      Tutera

      1

      Nafarroa

      Bera

      4

      EAE

      Bilbao

      6

      EAE

      Durango

      1

      EAE

      Durangaldea

      1

      EAE

      Gernika

      1

      EAE

      Getxo

      3

      EAE

      Lekeitio

      1

      EAE

      Azkoitia

      1

      EAE

      Beasain

      3

      EAE

      Legazpi

      2

      EAE

      Donostia

      5

      EAE

      Gasteiz

      10

      Plangintza horretan oinarrituta, bi autonomi erkidegoko gobernuek lizentzia berriak emango dituztela pentsa dezakegu. Ikusten dugunez, EAEn oso maiztasun gutxi daude banatzeko, diala oso satutaturik baitago; Nafarroaren kasuan, banatzeko pastel zatiak gehiago dira, baina enztuleriak, berriz, murritzagoak eta, ondorioz, ez da hain aukera interesgarria merkatal kateentzat, horien helburu komertziala baita, eta hori lortzeko entzuleriak behar dituzte.

      Telebistaren kasuan, Madrilgo Gobernuak TDT edo telebista digitalaren aldeko apostua egin duen arren, 2006ko FMren plangintzak agerian uzten du irrati digitalaren porrota. 1999an PPko gobernuak irrati digitalaren plana argitaratu zuen eta hurrengo urtean lizentziak banatu zituen. Banaketa horietan PPtik hurbil egondako enpresek lortu zituzten kontzesioak (lehenengo batean kontzesiorik lortu ez zuten bi enpresek aurreikusita ez zegoen bigarren deialdi batean lortu zituzten baimenak: Correo eta Godó taldeek, alegia). Horiek estatu-mailan dauden multiplex-etan emititzekoak ziren. Hurrengo txanda Autonomi Erkidegoeri zegokien: multiplex autonomikoetan emititu ahal izateko dialaren banaketa eta lizentziak lortzeko deialdi publikoa egiteko. Euskal Autonomi Erkidegoan ez da halako urratsik eman, eta Catalunyan soilik garatu da irrati-digitalaren prozesua, hala eta guztiz ere esan beharra dago komunitate horretan ere ezin dugula irratiaren emanaldiaren digitalizazioaz. 2005Ean, beraz, askok pentsatzen zuten DAB edo irrati digitalaren hedapena geldirik zegoen. Horren ondorioz, irrati komertzialen elkarteak FMko dialean ordena jarri behar zelakoan presionatzen hasi zen.

      2006an, berriz, eta irrati komertzialen eskakizunei kasu eginez, dialean dagoen kaosari ordena jartzea erabaki zuen eta Maiztasun Modulatuko plangintza berria egin zuen, zeinetan dialeko banaketa antolatzeaz gain, okupaturik gabe dauden maiztasunak ezartzen dira. Esan bezala, horietako 76 dagz¡ozkio Hego Euskal Herriko irrati-esparruari. Orain Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuei dagokie horretan oinarrituta, lizentzia berrien prozesua irekitzea.

      Aurreko banaketetan euskararen presentzia arautzen ez zen arren, 1994ko udal irratien legean eta TDT-ren legean, berriz, euskararen inguruko gutxieneko eskakizunak sartzen ziren eta, beraz, oraingo honetan hizkuntzaren presentzia bermatuko delako esperantza dute euskalgintza alorreko talde batzuek.

      Era berean, lege berri horretan, hurbileko irratien edo hirugarren sektorekoen emanaldiak bermatuko direla espero dute hainbatek. Dena den, Catalunyako aurrekariak ez du baikorrak izatera bultzatzen, erkidego horretako legean irrati horien emititzeko eskubidea onartzen bada ere, eskubide hori ez da garatzen, eta gainerako irratien baldintza beretan lehiatzera behartzen zaie, horrek, praktikan, bidea ixten die egunez egun bizirik iratea helburu nagusi duten hainbat irratiri.

  • Tolestu Zabaldu

    Topic 4

    BESTELAKO MATERIALAK
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 5

    PRAKTIKAK, ARIKETAK ETA EKINTZAK
    • - Legediaren azterketa.
      - Eskainitako artikuluen irakurketa kritikoa eta horren inguruko gogoeta
      - Norberaren herrian jasotzen den dialaren azterketa (nolako irratiak, hizkuntza, tema...)
      - Gure nagusiei entzuten zituzten irratiei buruz galdetu eta norberaren irrati-historia propioa egin.
      - Irratien linketan sartu eta irratiek eskaintzen duten programazioa aztertu.
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 6

    IRAKASLEAK
    • Arantza Gutierrez Paz
      Ikus-entzunezko Komunikazio eta Publizitate Saila
      departamento
    • Curriculum Fitxategia
    • Irakasle honek eskertuko luke liburuan eta tauletan agertzen ez diren irratien berri jasotzea. Beraz, zuen herrietan egon den edo dagoen eta hemen agertzen ez den irratiari buruzko informazioa ongi etorria izango da.
      Idatzi honako helbide honetara: mirenarantza.gutierrez@ehu.es
  • Tolestu Zabaldu

    Topic 7

    BIBLIOGRAFIA
    • - Altzuri, N. (1999): “Xorroxin Irratia solas aitzaki”, Euskonews & Media, 53: <http://suse00.su.ehu.es/euskonews/0053zbk/gaia5304eu.html>.
      - Amilibia, A. (2002): “Bierrik elkartea eta euskarazko komunikabideak Sakanan”,Euskonews & Media, 157:<http://suse00.su.ehu.es/euskonews/0157zbk/gaia15711eu.html>.
      - Aguilera, M. (1985): Radios libres y radios piratas, Forja, Madril.
      - Albillo Torres, C. eta Sánchez Aranda, J.J. (1995): Historia de la radio en Navarra. Nafarroako Gobernua, Iruñea.
      - Alvarez, J. T., eta beste batzuk (1992): Historia de los medios de comunicación en España. Periodismo, imagen y publicidad (1900-1990), Ariel Comunicación.
      - Arrieta, L. eta Rodríguez, J.A. (1998): Radio Euskadi. La voz de la libertad, EITB, Bilbo.
      - Arabako Foru-aldundia (1984): Radio Vitoria-Gasteiz Irratia: 50 años en las ondas, Gasteiz.
      - Arias Ruíz, A. (1964): La radiodifusión española: 1923-1963, Publicaciones españolas, Madril.
      - Auzmendi, T. (1998): “Herri Irratia: iragana eta etorkizuna”, Euskonews & Media, 5.
      - Balsebre, A. (1992): Historia de la Radio en España (1939 – 1985), Cátedra, Madril.
      - Balsebre, A. (koord.) (1999): En el aire. 75 años de radio en España, SER, Madril.
      - Barea, P. (1994): La estirpe de Sautier, la época dorada de la radionovela en España, El País-Aguilar, Madril.
      - Sada, J.M. (2000): Retrato de una ciudad con radio. Radio San Sebastián, Donostia.
      - Barrera, C. (1995): Sin mordaza: veinte años de la prensa en democracia, Temas de Hoy, Madril.
      - Basset, L. (1981): De las ondas rojas a las radios libres, Gustavo Gili-Mass Media, Bartzelona.
      - Bengoetxea, A. (1990): Irrati Laguna-Amiga Radio. La Radio guipuzcoana en sus fotografías: 1925-1990, Donostia.
      - Bustamanate, E. (1982): Los amos de la información en España, Akal Editor, Madril.
      - Camino García, I. (2001): “Radio Euskadi. De la clandestinidad antifranquista al Cyberespacio”, [Irrati Tailerra, EHUko Udako Ikastaroak; Donostia, 2001eko uztailaren 23an].
      - Canga Larequi, J. eta Díaz Mancisidor, A. (1990): “La década de los 80 completó el mapa radiofónico de Euskadi”, [El Correo Español-El Pueblo Vasco
      egunkariaren 1990eko urtekarian].
      - Colectivo Radios Libres (1981): Alicia es el diablo, Hacer, Bartzelona.
      - Collectif Radios Libres Populaires (1978): Les radios libres, François Maspero, Paris.
      - Díaz, L. (1992): La radio en España, 1923-1995, Alianza, Madril.
      - Díaz, L. (1998): Años de Radio, Temas de Hoy, Madril.
      - Díaz Noci, J. (1991): “Euskara Irratian: Gerra aurreko lehenengo urratsak”, Revista Internacional de los Estudios vascos, Eusko Ikaskuntza, Donostia, 367-
      374.
      - Díaz Noci, J. (1998): “Los medios de comunicación y la normalización del euskera: balance de quince años”, Revista Internacional de Estudios Vascos, Eusko
      Ikaskuntza, Donostia, 441-459.
      - Díaz Noci, J. (1999): Euskal kazetaritzaren historia, Eusko Ikaskuntza, Donostia: <http://www.eusko-ikaskuntza.org/ephtm>.
      - Dolç, M.; Sanchís, V. eta Deó F. J. (1985): Les Ràdios Lliures una pràctica alternativa, Terra Verda, Bartzelona.
      - Egia, C. eta Bayon, J. (1997): Contrainformación. Alternativas de comunicación escrita en Euskal Herria, Likiniano Elkartea, Bilbo.
      - Enrich, J. (1993): Radio, historia y técnica, Marcombo Boixareu, Bartzelona.
      - Etchart, A. “Xiberoko Botza Orain”, Euskonews & Media, 40: <http://suse00.su.ehu.es/euskonews/0040zbk/media4001eu.html>.
      - Etxezarreta, L. “Iparraldeko komunikabideak eta euskara”, Euskonews & Media, 26: <http://suse00.su.ehu.es/euskonews/0026zbk/gaia2607eu.html>.
      - Ezcurra, L. (1974) Historia de la radiodifusión española, Editora Nacional, Madril.
      - Ferrán González, I. (1989): En el dial de mi pupitre. Las ondas, herramienta educativa, Gustavo Gili, Bartzelona.
      - Franquet Calvet, R. (1985): La radio: de la telegrafía sin hilos a los satélites. Mitre, Bartzelona.
      - Garitaonaindia, C. (1988a): La radio en España” (1923-1939), de altavoz musical a arma de propaganda”, UPV-EHU-ko argitalpen-zerbitzua eta Siglo XXI
      Argitaletxea, Bilbo.
      - Garitaonaindia, C. (1988b). “Información, propaganda y guerra de ondas en el País Vasco (1936-37)”, Muga, 62, 28-42.
      - Gutiérrez Espada, L. (1982): Historia de los medios audiovisuales (desde 1926): Radio y Televisión, Pirámide, Madril.
      - Gutierrez Paz, A. (1996): “Tokiko irratiak, herri-partaidetasunaren guneak”, Uztaro, 18, 41-48.
      - Gutierrez Paz, A. (2002): Euskal irratigintzaren historia, UEU, Bilbo.
      – Gutierrez Paz, A. (2000a): “Irratia erronka digitalaren aurrean”, Uztaro, 32, 35-47.
      – Gutierrez Paz, A. (2000b): “Las radios alternativas del País Vasco ante el futuro digital: el euskara en el nuevo dial”, in XV Jornadas Internacionales de la Comunicación: “Reinventar la radio” izeneko jardunaldietan, Nafarroako Unibertsitatea [Iruñea, Azaroaren 9 eta 10].
      - Gutierrez Paz, Arantza (2004): "De las radios libres a las emisoras asociativas: 25 años de radiodifusión alternativa en el País Vasco", AHC-ren VII. BIltzarra: Adierazpen askatasunaren 25 urte; Pompeu Fabra, [Bartzelona, azaroak 18 eta 19].
      - Gutierrez Paz, Arantza (2008): "Las emisoras libres, asociativas y comunitarias del País Vasco en el dial de Internet: las nuevas tecnologías al servicio de un espacio radiofónico sin cadenas", Investigar la Comunicación. Congreso Internacional Fundacional AEC-IC: Actas y memoria final [Santiago, urtarrilaren 30-otsailaren1]
      - Lorenzo Díaz (1992): La Radio en España (1923-1992), Alianza Editorial, Madril.
      - Mendezona, R. (1995): La Pirenaica y otros Episodios, Libertarias, Madril.
      - Montero, P. (1998): “Udal Irratiak EAEn: ahuntzaren gauerdiko eztula”, Euskonews & Media, 3.
      - Munso Cabus, J. (1980): Cuarenta años de radio (1940-1980), Ediciones Picazo, Bartzelona.
      - Peñafiel Sáiz, C. (1992): Las radios autonómicas y transformaciones de la radio entre 1980-1990, EHUko argitalpen-zerbitzua, Bilbo.
      - Peñafiel Sáiz, C.(1995): “Irratiaren historiako 20 urte Euskal Herrian”, Jakin, 89, 95-112.
      - Pedrero Esteban. L.M. (2000): La radio musical en España. Historia y análisis. IORTV, Madril.
      - Prado, E. (1983): Las radios libres. Teoría y práctica de un movimiento alternativo, Mitre, Bartzelona.
      - Sánchez Redondo, M. I. (2001): Historia de la COPE (1950-1983). Una radio diferente, Fundación Universitaria San Pablo C.E.U., Valentzia.
      - Santos Díez, M.T. (1994): Radios Comerciales… Ondas Libres, Onda Cero Radio, Bilbo.
      – Santos Díez, M.T. (1999): La radio vasca (1978-1998), EHUko argitalpen zerbitzua,Bilbo.
      - Santos, M.T. (2003): "Las emisoras municipales en el País Vasco: Origen y desarrollo", Ambitos, 9-10; 2. seihilabetekoa, 401-418.
      - Santos, F. (1995): Periodistas (polanquistas, sindicato del crimen, tertulianos y demás tribus), Temas de Hoy, Madril.
      - Valentín Ferreira, J. A. (…): La Guerra de la Radio (1936-1939), Mitre, Bartzelona.